Krzeszów

Grüssau

Kościół Św. Józefa
Kościół św. Józefa usytuowany jest na osi północ-południe z fasadą od południowej strony. Obecną wczesnobarokową świątynię wzniesiono
w latach 1690-1696, za opata Bernarda Rosy. Powstała ona na miejscu wcześniejszego gotyckiego kościoła parafialnego św. Adnrzeja z ok. XIVw., który znamy jedynie z ikonografii. Kościół św. Andrzeja od 1669 r. służył Bractwu św. Józefa, założonemu w tym właśnie roku przez opata Rosę, który szczególną czcią otaczał cieślę z Nazaretu. Bractwo to nie było wcześniej znane na Śląsku. Wkrótce kościół św. Andrzeja okazał się za mały dla rozszerzającego się Bractwa, które w 1694 roku liczyło już 43 tys. członków, a później około 100tys. Spowodowało to podjęcie decyzji o wyburzeniu istniejącego kościoła w wybudowaniu
w tym miejscu nowego św. Józefa. Trudno ustalić autora projektu budowli, która w swych założeniach nawiązuje do architektury kościoła I1 Gesu w Rzymie. Fasada dzisiejszego kościoła została pierwotnie zaprojektowana z dwoma wieżami, ale gdy wieże doprowadzono do wysokosci 40 uległy one zawaleniu, lewa - 9 października 1693 r.,
a prawa w trzydni później. W dniu 7 maja 1696 roku odbyła się uroczysta konsekracja kościoła. Bryła kościoła św. Józefa ma kształt wydłużonego prostokąta o wymiarach 57,7 m. długości i 25 m. szerokości. Jego elewacje boczne otrzymały dekorację trójdzielną
w postaci boniowanego cokłu oddzielonego gzymsem od strefy, gdzie przęsła na zewnątrz są zaakcentowane lizenami. Między nimi umieszczono dwa poziomy prostokątnych okien. Trzeci rząd okien
w owalnym kształcie rozmieszczono na lini kapiteli. Wejście do wnętrza wiedzie przez prawe drzwi, usytuowane w przyziemiu wcześniejszej wieży. W środku widzimy wąskie, długie pięcioprzęsłowe wnętrze, przechodzące w głębokie prezbiterium zakończone półokrągło,
a umieszczone pomiędzy dwiema zakrystiami. Empory sięgające do wysokości nawy głównej opierają się na wewnętrznych przyporach związanych z murem, co sprawia, że wyglądają jak nawy boczne. Dwa poziomy okien są podstawowym źródłem światła. Sklepienie kolebkowe z lunetami wspiera się gzymsie nad kapitelami, który w narożnikach jest gierowany. Rozdzielają je na poszczególne przęsła gurty (sklepieniowe pasy). Takie rozplanowanie wnętrza kościoła pozwalało na oświetlenie fresków wykonanych przez największego malarza baroku na Śląsku Michała Willmanna zw. "Śląskim Rembrandtem". Organy Są one cenne dzięki zachowanej budowie wewnętrznej oraz wystrojowi prospektu organowego. Ufundował je opat Bernard Rosa. Fakt ten potwierdza herb opata umieszczony w centralnej części prospektu organów; ukończono je prawdopodobnie w 1695 r. Nowe organy umieszczono na rozległej emporze organowej nad głównym wejściem. Jest to mały instrument zbliżony w swej budowie do pozytywu, posiadający 500 piszczałek i rejestr na 10 głosów. Jego budowę przypisuje się organomistrzowi Jakubowi Ulrichowi z Hartau w Łóżycach lub wrocławskiemu organomistrzowi Krumpke. Ostatnia konserwacja organ przeprowadzona została w 1997 roku. Ołtarz Główny Ustawiony tu ołtarz posiad barokowe tebernakulum, dzieło Jerzego Schrottera
z 1678 r. W 1775 r. Józef Lachel przyozdobił je rokokowymi detalami i figurkami Jezusa, Maryi i Józefa. Antepedium ołtarzowe składające się z dziewięciu olejnych obrazów, przedstawia adorację pasterzy, ale nie jest ono dziełem Willmanna. Ambona Warto również zwrócić uwagę na wystrój drewnianej kazalnicy. Jej konstrukcję wykonał prawdopodobnie Jerzy Schrotter ok. 1707 r. Jest to wspaniałe dzieło dekoracyjnej snycerki. Kosz ambony od dołu podtrzymują dwa putta z aureolą. Balustrada natomiast została podzielona na cztery pola, wypełnione rzeźbionymi płytami ze scenami z rzycia św. Józefa. Rozdzielają je pionowe girlandy, w wyżej postacie aniołów. Wszystkie elementy ambony otrzymały złocenia, a pozostałe części pokryto polichromią imitującą marmur. Baldachim ambony ad podu zdobią aniołowie trzymający otoczony promieniami monogram Jezusa - IHS.

Dom Gościnny
Jego budowę rozpoczęto w trakcie prac budowlanych przy kościele klasztornym Wniebowzięcia NMP. Być może autorem tego projektu był M. Frantz. Znana jest data ukończenia domu gościnnego - 1734 r. Jest to budowla na rzucie kwadratu o trzech kondygnacjach. Otwory okienne każdej kondygnacji otrzymały odmiennną oprawę architektoniczną. Monotonię elewacji również rozbijają płytkie ryzality, zaakcentowane skośnie ustawionymi pilastrami z rzymsko-jońskimi kapitelami. Taka oprawa budynku upodabnia go do barokowych założeń pałacowych. Natomiast wnętrze zostało przystosowane do jego funkcji domu gościnnego, gdzie ryzalit fasady zaznacza klatkę schodową sklepioną kolebkowo, z której możemy wejść do 12 obszernych pokoi, po cztery na każdą kondygnację. Nie są znane dzieje budynku po sekularyzacji. Wiemy tylko, że w XIXw. stał się on siedzibą leśnictwa,
a jego dawna czerwono-biała elewacja została przykryta zielonym tynkiem, co odzwierciedla nazwa "zielony dom". Budynek w dobrym stanie przetrwał do 1946 r., później wykorzystywany tylko częściowo popadł w ruinę. Od około 23 lat ponownie jest własnością parafii. Obecnie budynek wyremontowano, i mieszka w nim kustosz sanktuarium, ks. Włodzimierz Gucwa.

Mauzoleum
Książe Bolko I jako fundator pierwszy został pochowany w kościele klasztornym. W Krzeszowie spoczywają również szczątki Bolka II I Bernarda, kolejnych opekunów klasztoru. Pochowany tutaj został również Bolko, tragicznie zmarły w wieku chłopęcym syn Bolka II. Bernard Rosa usunął z centralnej części kościoła książęce nagrobki. Pozostawił jedynie znajdujące się za głównym ołtarzem herby
i wizerunki książąt, a przed ołtarzem wymurowano szeroki grobowiec, będący miejscem wiecznego spoczynku duchownych, w nim spoczęły również przeniesione szczątki Piastów. Opat Innocenty Fritsch powrócił do tradycji piastowskich i dla podkreślenia roli Piastów jako fundatorów, postanowił wznieść mauzoleum. Autor projektu nie jest znany, wiemy za to, że budowę prowadził Antoni Jentsch.
W 1736 r. G. W. Neunhertz ponownie przybył do Krzeszowa w celu wykonania malowideł w mauzoleum. Prace w mauzoleum trwały do grudnia 1738 r. Przeniesienie szczątków Bolka I, Bernardam, Henryka I, i Bolka II odbyło się 30 maja 1738 r. Ich oględzin dokonał lekarz klasztorny Krystian Wiehl i aptekarz Michał Rumpelius. Szczątki złożono we wspólnej miedzianej trumnie. Podczas wymiany dachu w 1839 r. wybuchł pożar, mauzoleum udało się jednak uratować. Spowodowało to potrzebę konserwacji malowideł. Mauzoleum Piastów ma 27,4 m szerokości i 18,8 m długości od głównego portalu kościoła do absydy. Jego wysokość natomiast od posadzki do latarni wynosi 15 m,
a średnica kopuł - 9,4 w. Oprawa architektoniczne mauzoleum nawiązuje do stylu nowego kościoła klasztornego.

Pawilon na wodzie
Letni domek na wodzie opatów krzeszowskich (zwany potocznie Betlejem) służył opatom jako miejsce medytacyjne. Obok niego znajduje się pensjonat Betlejem, w pobliżu którego funkcjonuje kilka źródeł. Na bazie jednego z nich powstał staw na środku którego na palach został zbudowany ok 1674 roku drewniany domek. Na jego ścianach oraz suficie możemy podziwiać olejne obrazy powstałe w II połowie XVII wieku. Stanowi on V Stacje Krzeszowskiej Drogi Krzyżowej. Nieopodal znajduje się również VI Stacja.

Bazylika
Kościół opacki to jedna z najpiękniejszych w świecie świątyń późnobarokowych. Zbudowana w latach 1728-35 ma 80,5 m długości wewnątrz, a wraz z mauzoleum 118 m dług. z zewnątrz. Wielkie wrażenie robią rzeźby na jej fasadzie, wieże o wys. 71 m z hełmami po 21 m wys. Stojące na samych szczytach wież figury aniołów mają po 2,5 m wys. Z wieży północnej, z tarasu na wys. 40 m można obejrzeć piękną panoramę okolicy. Wewnątrz świątyni freski wnuka M. Willmanna - Jerzego Wilhelma Neunhertza o tematyce biblijnej i związanej
z historią cystersów. Wspaniałe dębowe stalle i ambonę zdobią rzeźby
z drewna lipowego. Autorami ich są Józef Lachel, Antonio Dorasil i Feliks Maksymilian Brokof. W ołtarzach bocznych obrazy Feliksa Antoniego Schefflera, piękny prospekt organowy - dzieło Michała Englera. W ołtarzu głównym znajduje się mały obrazek z Matką Boską, pamiętający fundatorów opactwa, być może najstarszy obraz w Polsce. Namalowany na desce modrzewiowej ma wymiary 60 x 37,5 cm i nosi cechy stylu bizantyjskiego. 2 VI 1997 został on w Legnicy ukoronowany przez Jana Pawła II. Z ikoną tą związane są liczne legendy. Powyżej niego wielki barokowy obraz Piotra Brandla ukazujący wniebowzięcie NMP i posągi przedstawiające wszystkie 9 chórów anielskich. W 1998 krzeszowski kościół klasztorny p.w. Wniebowzięcia NMP otrzymał godność bazyliki mniejszej. Jest to obecnie najważniejsze sanktuarium diecezji legnickiej. Ma zostać wpisane na listę obiektów światowego dziedzictwa kultury UNESCO.